2022 жылдың 22 мамырындағы жағдай бойынша маймыл шешегінің шамамен 80 расталған жағдайы тіркеліп, тағы 50-і күдіктілер санатында тұр. Бір таңғаларлығы бұл деректер бүкіл әлем бойынша емес, вирустың таралу аймағына тән емес – Австралия, Бельгия, Германия, Франция секілді күтпеген орындардан анықталуда. Бұл жөнінде дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының сарапшыларына сілтеме жасап, Forbes.kz жазады, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі.
Қазіргі уақытта вирустың жалпы халық арасында қаншалықты кең таралғаны белгісіз, бірақ дәрігерлер алдағы күндері инфекциялар көбейеді деп болжауда.
Әзірге бұл аурудың аймақта таралуы салыстырмалы түрде төмен, бірақ ДДСҰ маймыл шешегінің таралуы бұл ауру анықталған елдерге барумен қатысы жоқ деп алаңдайды. Көптеген жағдайлар жыныстық жолмен берілетін инфекцияларға маманданған клиникаларда анықталады.
Негізгі фактілер
- Маймыл шешегінің вирусы адамдарға негізінен кеміргіштер мен приматтар сияқты жабайы жануарлардан жұғады. Оның адамнан адамға берілу жолымен екінші реттік таралуы шектеулі.
- Маймыл шешегі – сирек кездесетін вирустық зооноздық ауру, ол негізінен Орталық және Батыс Африканың шалғай аудандарында, тропикалық ормандардың арасында кездеседі.
- Маймыл шешегіне қарсы арнайы ем немесе вакцина жоқ, алайда алдын ала аусылға қарсы вакцинация маймыл шешегінің жоғары тиімді профилактикасын қамтамасыз етеді.
Маймыл шешегінің вирусы Poxviridae тұқымдасының ортопоксвирус жанұясына жатады.
Маймыл шешегі – сирек кездесетін вирустық зооноздық ауру (яғни, адамға жануарлардан берілетін ауру), оның адамдардағы белгілері бұрын шешекпен ауыратын науқастарда байқалғанға ұқсас, бірақ ауыруы төмен. 1980 жылы шешек жойылғаннан кейін және кейіннен вариола вакциналарын қолдану тоқтатылғаннан кейін маймыл шешегі басқа ортопоксвирустар арасында адамдар үшін ең патогенді орынға шықты. Маймыл шешегі ауруы әлі күнге дейін тропикалық ормандары басым болып келетін Африканың бөліктерінде кездесіп тұрады.
Аурудың өршуі
Адамдар арасындағы маймыл шешегі алғаш рет 1970 жылы Конго Демократиялық Республикасында (ол кезде Заир деп аталды) 1968 жылы шешек жойылған аймақта 9 жасар балада анықталған. Содан бері Конго өзенінің бассейні мен Батыс Африканың тропикалық ормандарының ауылдық жерлерінде, әсіресе ауру эндемиялық болып саналатын Конго Демократиялық Республикасында көп жағдайлар тіркеліп келеді. 1996-1997 жылдары Конго Демократиялық Республикасында аурудың өршу тұсы байқалды.
2003 жылдың көктемінде АҚШ-тың Орта Батысында маймыл шешегінің расталған жағдайлары тіркелді. Бұл Африка континентінен тыс жерде тіркелген аурудың алғашқы жағдайы еді. Ауру жұқтырған адамдардың көпшілігі Африкадан әкелінген кеміргіштермен қатынаста болған қолға үйретілген иттермен байланыста болғаны анықталды.
Осыдан кейін батыс және орталық Африканың көптеген елдерінде маймыл шешегінің спорадикалық жағдайлары тіркелді және ауру туралы мәлімет артқан сайын, диагноз қойылған жағдайлардың саны да арта түсті. 1970 жылдан бастап адамның маймыл ауруын жұқтыру жағдайлары Африканың 10 елінде тіркелді, олар: Конго Демократиялық Республикасы, Конго Республикасы, Камерун, Орталық Африка Республикасы, Нигерия, Кот-д’Ивуар, Либерия, Сьерра-Леоне, Габон және Оңтүстік Судан. 2017 жылы аурудың соңғы белгілі өршуі Нигерияда болды және бұл елдегі 40 жылдағы бірінші жағдай еді.
Аурудың жұғуы
Индекс жағдайында инфекция қанмен, дене сұйықтықтарымен және ауру жануарлардың зақымдалған терісімен немесе шырышты қабаттарымен тікелей байланыс нәтижесінде беріледі. Ең жоғары қауіп факторларының бірі – тиісті термиялық өңдеусіз ауру жануарлардың етін жеу.
Аурудың жұғатын екінші жағдайы тыныс алу жолдарының жұқтырған секрецияларымен, ауру адамның терісінің зақымдануымен немесе дене сұйықтықтарымен немесе науқас адамның зақымдануынан алынған материалдармен ластанған заттармен тығыз байланыста болуы нәтижесінде пайда болады.
Жақында дала иттері мен адам маймыл шешегінің үлгілерін қолданатын жануарларға жүргізілген зерттеулер Конго бассейні мен Батыс Африкадан вирустың екі ерекше монофилетикалық тобын анықтады, сондай-ақ бұрынғы топтың вирус күші көп екенін анықтады.
Аурудың симптомдары мен белгілері
Маймыл шешегінің инкубациялық кезеңі (инфекциядан симптомдар басталғанға дейінгі уақыт) әдетте 6-дан 16 күнге дейін, бірақ көбінесе 5-тен 21 күнге дейін созылуы мүмкін.
Инфекцияны екі кезеңге бөлуге болады:
- дене қызуының көтерілуімен, қатты бас ауруымен, лимфаденопатиямен (лимфа түйіндерінің ісінуі), арқадағы ауырсынумен, миалгиямен (бұлшықет ауруы) және ауыр астениямен (әлсіздік) сипатталатын инвазия кезеңі (0-5 күн);
- терідегі бөртпелер кезеңі (қызба басталғаннан кейін 1-3 күн), бөртпенің әртүрлі кезеңдері пайда болған кезде, көбінесе алдымен бетте пайда болады, содан кейін дененің басқа бөліктеріне таралады. Көбінесе олар бетте (95% жағдайда), сондай-ақ алақанда және аяқтарда (75% жағдайда) пайда болады. Бөртпелер дамудың бірнеше сатысынан өтеді – макулопапуладан (жалпақ негізі бар тері зақымдануы) көпіршіктерге (ұсақ сұйықтық толтырылған көпіршіктер) және пустулаларға дейін, шамамен 10 күннен кейін қабықша пайда болады. Қабықтардың толығымен жойылуы үш аптаға созылуы мүмкін.
Тері зақымдануларының саны аз саннан бірнеше мыңға дейін өзгереді. Олар ауыз қуысының шырышты қабықшаларында (70% жағдайда), жыныс мүшелерінде (30%), сондай-ақ конъюнктивада (қабақ) (20%) және көздің қабығында (көз алмасында) пайда болады.
Маймыл шешегі әдетте өздігінен жазылатын ауру, симптомдары 14-тен 21 күнге дейін созылады. Ауыр жағдайлар көбінесе балаларда кездеседі және вирустың әсер ету дәрежесіне, науқастың денсаулығына және асқынулардың ауырлығына байланысты болып келеді.
Ауруды емдеу мен вакцина
Маймыл шешегіне қарсы арнайы емдеу немесе вакцина жоқ, бірақ аурудың өршуін алдын алуға болады. Шешекке қарсы вакцинация бұрын маймылдың алдын алуда 85% тиімді болды, бірақ бүкіл әлемде шешек жойылғаннан бері бұл вакцина жалпы халық үшін қол жетімді емес. Дегенмен, шешек ауруына қарсы егу тарихы аурудың өршуін алдын алуы мүмкін.
Маймыл шешегі вирусын табиғи тасымалдаушылар
Африкада маймыл шешегінің инфекциясы жолақты тиіндер, ағаш тиіндері, гамбия егеуқұйрықтары, жолақты тышқандар, селевиниялар және приматтар сияқты көптеген жануарлар түрлерінде табылған. Вирустың табиғи тарихы түсініксіз болып қала береді және маймыл шешек вирусының нақты резервуарын және оның табиғатта қалай сақталатынын анықтау үшін қосымша зерттеулерді қажет етеді.
